بازآفرینی شهری از مسیرکسب‌وکارها
در روش مدیریتی Business Improvement District – BID محدوده‌هایی در مناطق تجاری شهر با استفاده از ویژگی‌ها و امکانات قبلی آنها و با سرمایه کسبه و ساکنان آن بازسازی می‌شود.
در سال۱۹۶۹ اولین BID در تورنتو اجرا شد و اوج اجرای این طرح‌ها در سال‌های۱۹۹۰ تا۲۰۰۳ بود. البته BID بیش از آنکه یک محدوده فیزیکی باشد یک سازو‌کار برای بهسازی و مدیریت محدوده تجاری بر پایه مشارکت بخش‌های عمومی و خصوصی است.
بازآفرینی تمام شهر در یک زمان ممکن نیست و با هیچ طرح و بودجه‌ای نمی‌توان در مدتی کوتاه تمام مشکلات زندگی در کلانشهرها را برطرف کرد.
بازآفرینی شهری به‌صورت منطقه‌ای و در محدوده‌ای مشخص اجرا می‌شود اما با جلب مشارکت عمومی و تقسیم آن به محدوده‌های کوچک‌تر، هم می‌توان منظرِ عمومی شهر را بهبود بخشید و هم بر مشکلاتِ اقتصادی شهرداری‌ها غلبه کرد. شهرداری‌ها در تلاش برای تامین هزینه‌های نگهداری شهر هستند و بازسازی کامل خیابان‌ها از عهده آنها خارج است.
در عین حال بازسازی شهر باید دائم اجرا شود تا معایبی که به‌دلیل ساخت‌وساز بی‌رویه و نامتناسب ایجاد شده است رفع شود.
یکی از مهم‌ترین نتایج مستقیم بازآفرینی معابر و فضا‌های شهری افزایش قیمت املاک در مجاورت آنهاست. بنیان اصلی این طرح بر «رونق بخشیدن به کسب و کار» استوار است تا در نتیجه آن هزینه‌ها به صورت داوطلبانه و با رضایت ذینفعان، تامین شود.
بعنوان نمونه در بعضی از بازارچه‌های مناطق شمالی تهران چند فروشنده بزرگ با توافق یکدیگر و هماهنگی شهرداری ناحیه کوچه‌ها و نمای ساختمان‌ها را بازسازی کرده‌اند تا از این طریق بر رضایت مشتریان خود بیفزایند. در مناطقی مانند محدوده محله‌های یخچال، سهیل و دولت در نزدیکی خیابان شریعتی و محله‌هایی چون جماران یا چیذر می‌توان این کار جمعی را دید. اما مشابه این طرح در مناطق جنوبی و حاشیه‌ای قابل اجرا نیست یا نمی‌توان آن را از مغازه‌دارانی که درآمد چندانی ندارند انتظار داشت. اینجاست که نقش مداخله‌گر شهرداری و پیمانکاران آن اهمیت پیدا می‌کند. با این حال یک مشکل بزرگ مانع این بازآفرینی می‌شود و آن نبود قوانین مرتبط برای دریافت عوارض محلی از واحد‌های تجاری یا حتی مسکونی است.
مسلما مالک یک خانه در منطقه‌ای مرفه و برخوردار از خدمات شهری که سرانه فضای سبز و حمل‌ونقل عمومی کافی دارد باید عوارض بیشتری از مالک خانه‌ای با همان مساحت در یک منطقه نابرخوردار پرداخت کند. دریافت عوارض و مالیات براساس امکانات منطقه‌ای و برخورداری از مزایای بازآفرینی هم بخشی از درآمد شهرداری را تامین می‌کند و هم امکان خدمات‌رسانی به مناطق نابرخوردار را فراهم می‌کند. نمونه‌های موفق بازآفرینی در تهران خیابان‌هایی مانند ۳۰تیر هستند که پس از پایان طرح با افزایش قیمت املاک و بهبود کسب و کار روبه‌رو شدند. برای بعضی از خیابان‌های دیگر مانند خیابان ولیعصر هم طرح‌هایی مانند خیابان کامل پیشنهاد شده است که مهم‌ترین مشکل آنها یعنی حمل‌ونقل را بهبود می‌بخشد. درصورتی که در بخشی از یک معبر طرح خیابان کامل اجرا شود و در مدت چند سال باعث رونق کسب و کار در آن شود، می‌توان از درآمد‌های این بخش از شهر برای بهبود شرایط زیست در دیگر قسمت‌ها استفاده کرد.
سودمندی برد-برد
برخی از اهداف BID بهبود سیما و منظر شهری، ارتقای امنیت و کاهش وقوع جرایم، توسعه کسب وکار در نتیجه تعاون و مشارکت، ارتقای حس تعلق ساکنان و کسبه از طریق ارتقای کیفیت محیطی و حمایت از کسب و کارهای محلی است. مغازه‌داران در جایی که مشتریان بیشتری داشته باشند حاضر به پرداخت اجاره بیشتری هستند و ساکنان خانه‌ها هم در محله‌ای که رفاه و جذابیت بیشتری داشته باشد اجاره‌بهای بیشتری پرداخت می‌کنند.
اگر طرح‌هایی مانند BID منجر به جدا کردن بخشی از شهر و اختصاص آن به گروهی از شهروندان شوند به مقصود خود نمی‌رسند. ما نیاز به طرحی داریم که در نتیجه آن تمام شهروندان قادر به بهره‌گیری از مزایای بازآفرینی باشند.
موضوع مهم این است که نمی‌توان این طرح‌ها را به همان صورتی که در کشورهای دیگر اجرا شده است در تهران «کپی» کرد. بلکه باید شرایط بومی را هم درنظر گرفت.
بازگرداندن حیات به مرکز شهر
مراکز خرید قلب تپنده شهرهای جهان هستند که در بهبود کیفیت زندگی ساکنان نقش حیاتی ایفا می‌کنند اما عواملی مانند حومه‌گرایی در دهه‌های اخیر باعث از بین رفتن حیات اجتماعی آنها شده است و شهرسازان به‌دنبال راهکار‌هایی برای بازگرداندن حیات به این مراکز هستند. ناحیه بهبود کسب و کار BID یک سامانه خودکفاست که در دهه‌های ۶۰و ۷۰میلادی در شهرهای آمریکا و کانادا به اجرا درآمد تا مراکز شهرها را احیا کند.
اصل اساسی در BID توافق اکثریت صاحبان املاک تجاری یا مستأجران و تعیین مالیات برای این خدمات است که مورد تأیید مسئولان شهری قرار می‌گیرد. مالیات‌ها باید عادلانه باشد و هرکسی که در آینده سود می‌برد باید در هزینه نیز سهیم باشد. او می‌افزاید: BID باید در یک رای‌گیری عمومی تشکیل شود و از نظر قانونی مجاز به فعالیت باشد. این طرح در مناطقی ایجاد می‌شود که املاک تجاری آنها بیشتر از املاک مسکونی باشد.
طرح‌های BID بعد از به پایان رسیدن نیز هزینه‌هایی برای نگهداری و تداوم دارد که از طریق مالیات و عوارض تجاری تامین می‌شود. با توجه به سابقه و شیوه مدیرت شهرها در ایران که اکنون نیز درگیر تمرکزگرایی و خصوصی‌سازی امور شهری است به‌نظر می‌آید مهم‌ترین مانع اجرای طرح‌های BID مشکلات قانونی در این زمینه باشد. حتی اگر گروهی از کسبه یک محدوده حاضر به مشارکت داوطلبانه و تامین هزینه‌های بازآفرینی در محدوده کار خود باشند ممکن است در مراحل اجرا به موانع قانونی برخورد کنند. تدوین قوانین لازم در پارلمان محلی می‌تواند راه این مشارکت را باز کند و از هزینه‌های شهرداری‌ها در شرایط اقتصادی فعلی بکاهد.
مطالب مرتبط: بازآفرینی شهری گردشگری شهر هوشمند مشاوره مدیریت